Szczyt Rady Europejskiej, na którym ważyły się m.in. losy nowego wieloletniego budżetu UE na lata 2021-2027 oraz funduszu odbudowy po pandemii COVID-19 już za nami.

Podczas szczytu w Brukseli – mimo groźby weta ze strony Polski i Węgier – przywódcom 27 krajów UE udało się przyjąć historyczny pakiet budżetowy, pierwszy taki w historii UE. Wieloletniemu budżetowi towarzyszy bowiem fundusz odbudowy, który utworzony zostanie dzięki wielomiliardowej pożyczce, jaką UE – po raz pierwszy w historii – zaciągnie na rynkach finansowych w imieniu krajów członkowskich. Łączna wysokość środków na nowe Wieloletnie Ramy Finansowe 2021-2027 (WRF) oraz fundusz odbudowy wyniesie 1,82 biliona €.

Po raz pierwszy także pakiet budżetowy zawiera mechanizm, który uzależnia wypłaty unijnych środków od przestrzegania rządów prawa w krajach członkowskich. I właśnie ze względu na ten mechanizm, Polska i Węgry chciały zawetować całość porozumienia budżetowego, a więc środki na nowe inwestycje dla całej UE, walkę ze zmianami klimatu, gospodarkę cyfrową, likwidację emisji do atmosfery czy edukację.

W związku z groźbą weta ze strony Polski i Węgier, w imieniu UE, prezydencja niemiecka wynegocjowała dołączenie do pakietu dokumentu uściślającego pod jakimi warunkami będzie można ów mechanizm uruchomić. W dokumencie ustalono, że Komisja Europejska powstrzyma się od wdrażania mechanizmu, jeśli jakieś państwo członkowskie zakwestionuje jego legalność kierując sprawę w tej kwestii do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ustalono także, że mechanizm będzie miał zastosowanie wyłącznie do nowego budżetu UE na lata 2021-2027 oraz do funduszu odbudowy, wyłączając spod działania mechanizmu płatności, na które zaciągnięto zobowiązania w ramach obecnie obowiązujących ram budżetowych. I wreszcie, dodano ogólne stwierdzenie, że "Rada Europejska będzie dążyła do wypracowania wspólnego stanowiska" w przypadku, gdy państwo, na które nałożono kary, zwróci się o omówienie swojej sprawy.

Dlaczego Polską i Węgry chciały weta?

Mechanizm praworządności jest zbudowany w taki sposób, że chronić ma budżet UE przed nadużyciami, spowodowanymi brakiem skutecznej kontroli sądowej, która mogłaby być efektem poddania systemu sprawiedliwości wpływom politycznym. Polska nie ma problemów Unii z prawidłową dystrybucją pieniędzy z Unii dla Polski, mechanizm od początku miał raczej znaczenie symboliczne. Kłopoty z prawidłowości dystrybucji środków z Unii mają za to Węgry (i to poważne), więc to one miały poważny powód do obaw, co do wprowadzenia mechanizmu. Polska z kolei powoływała się, że w rozporządzeniu na temat mechanizmu praworządności pojawia się po raz pierwszy w historii UE ścisła definicja "łamania zasad rządów prawa", o co Bruksela obwinia Polskę od roku 2016. I definicja ta nie została zmieniona, bowiem rozporządzenie o tytule "Ogólny system warunkowości w zakresie ochrony budżetu Unii" pozostawiono bez zmian.

Natomiast uzależnienie uruchomienia mechanizmu praworządności od wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, to wyraźny zysk Węgier i Premiera Orbana, którym groziłoby niemal natychmiastowe wstrzymanie wypłat z budżetu UE. Zarówno Polska i Węgry zapowiadają zaskarżenie decyzji w sprawie ustanowienia mechanizmu praworządności do TSUE, a ponieważ potrwa to mniej więcej 2 lata, zyskuje premier Orban, który stoi przed kolejnymi wyborami parlamentarnymi w roku 2022.

Co jeszcze ustalono na Szczycie?

Jeśli chodzi o pandemię liderzy krajów UE uzgodnili, że należy usprawnić wymianę doświadczeń i planów na przyszłość oraz przygotować się do stopniowego znoszenia ograniczeń i przywracania normalnych podróży, o ile pozwoli na to sytuacja. Unijni przywódcy zwrócili się do Komisji Europejskiej o przedstawienie wniosku dotyczącego zalecenia Rady w sprawie wspólnych ram dla szybkich testów antygenowych oraz dla wzajemnego uznawania wyników testów. Zdaniem RE należy również wypracować skoordynowane podejście do świadectw szczepień. Przywódca pokreślili też wagę przygotowań do terminowego rozmieszczenia i dystrybucji szczepionek, aby zapewnić ich dostępność w odpowiednim czasie i w skoordynowany sposób. Wskazali też, jak istotne jest, by zapewnić jasne i rzeczowe informacje o szczepionkach oraz zwalczać dezinformację.

Zmiana klimatu: Mając na względzie potrzebę osiągania neutralności klimatycznej gospodarki UE, Rada Europejska zatwierdziła wiążący cel UE zakładający ograniczenie w UE emisji netto gazów cieplarnianych do roku 2030 o co najmniej 55% w porównaniu z poziomem z roku 1990. Przywódcy UE zamierzają zwiększyć swoje ambicje klimatyczne w sposób, który: pobudzi zrównoważony rozwój gospodarczy, stworzy miejsca pracy, zapewni obywatelom UE korzyści zdrowotne i środowiskowe oraz przyczyni się do długoterminowej globalnej konkurencyjności gospodarki unijnej poprzez promowanie innowacji w zakresie zielonych technologii. Przywódcy UE podkreślili znaczenie mobilizacji finansów publicznych i kapitału prywatnego oraz przypomnieli, że co najmniej 30% całkowitej kwoty wydatków z WRF i NextGenerationEU ma zostać przeznaczone na działania w dziedzinie klimatu.

Bezpieczeństwo: Przywódcy UE potępili niedawne ataki terrorystyczne w całej Europie i potwierdzili swoją jedność w walce z radykalizacją postaw, terroryzmem i brutalnym ekstremizmem. Rada Europejska potępiła wszelkie formy ataków na wolność wypowiedzi, religii lub przekonań, w tym antysemityzm, rasizm i ksenofobię. Przywódcy podkreślili również znaczenie walki z nawoływaniem do nienawiści, przemocy i nietolerancji i z zadowoleniem przyjęli najnowszą deklarację Rady w sprawie zwalczania antysemityzmu. Aby zapobiegać radykalizacji i zająć się ideologiami leżącymi u podstaw terroryzmu i brutalnego ekstremizmu, Rada Europejska zaapelowała o następujące działania: zintensyfikowanie walki z nielegalnymi treściami w internecie szybkie przyjęcie wniosku w sprawie zapobiegania rozpowszechnianiu w internecie treści terrorystycznych, zapewnienie, by religijna edukacja i religijne szkolenia były zgodne z europejskimi prawami i wartościami podstawowymi, zajęcie się kwestią wywierania wpływu przez podmioty zagraniczne na krajowe organizacje obywatelskie i religijne poprzez nieprzejrzyste finansowanie, wspieranie inicjatyw mających na celu lepsze zrozumienie zjawiska rozprzestrzeniania się ideologii ekstremistycznych. Podkreślano także konieczność lepszego wykorzystania baz danych i systemów informacyjnych oraz ich skuteczniejsze wykorzystania na granicach zewnętrznych Unii.

Stosunki UE – Stany Zjednoczone: w nawiązaniu do wyborów w Stanach Zjednoczonych Rada Europejska przeprowadziła dyskusję na temat stosunków UE – Stany Zjednoczone. Podkreśliła, jak ważne jest silne strategiczne partnerstwo transatlantyckie oparte na wspólnych interesach i podzielanych wartościach. Przywódcy wyrazili gotowość do omówienia wspólnych priorytetów z nowym prezydentem Stanów Zjednoczonych.

Wschodnia część Morza Śródziemnego: Rada Europejska powróciła do swoich konkluzji z dnia 1–2 października 2020 r. w sprawie stosunków UE z Turcją w świetle sytuacji we wschodniej części Morza Śródziemnego. Rada Europejska odnotowała wycofanie przez Turcję statku Oruç Reis i położyła nacisk na trwałą deeskalację, tak by możliwe było szybkie wznowienie i płynne kontynuowanie bezpośrednich wstępnych rozmów między Grecją a Turcją. Przywódcy UE potwierdzili również, że w strategicznym interesie UE leży rozwijanie opartych na współpracy i korzystnych dla obu stron stosunków z Turcją, i podkreślili, jak ważne jest utrzymanie otwartych kanałów komunikacji między UE a Turcją.

Południowe sąsiedztwo: Przywódcy UE uzgodnili, że demokratyczne, stabilniejsze, bardziej ekologiczne i zamożniejsze południowe sąsiedztwo to jeden z priorytetów strategicznych UE. Przywódcy podkreślili, że konieczne jest, by wspólnie walczyć z pandemią COVID-19, wzmocnić odporność gospodarek i społeczeństw, chronić zbiorowe bezpieczeństwo, stawić czoła wyzwaniu w postaci mobilności i migracji i zaoferować perspektywy młodym ludziom po obu stronach Morza Śródziemnego. Prace będą się opierać na programie strategicznym na lata 2019–2024, kluczowych zasadach unijnej polityki sąsiedztwa oraz na nowym programie na rzecz regionu śródziemnomorskiego, który zostanie opracowany w oparciu o wspólne priorytety. Co się tyczy Libii, Rada Europejska wezwała wszystkie podmioty do działania zgodnie z zasadami procesu berlińskiego. UE przypomniała o ofercie wspierania libijskiej straży przybrzeżnej poprzez szkolenia i monitorowanie, a także dostarczanie sprzętu i statków, zgodnie z prawem międzynarodowym.

Elektrownia jądrowa Ostrowiec na Białorusi: Rada Europejska podkreśliła, jak ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego białoruskiej elektrowni jądrowej Ostrowiec, i zwróciła się do Komisji o zbadanie możliwych środków zapobiegających komercyjnemu importowi energii elektrycznej z obiektów jądrowych państw trzecich, które to obiekty nie spełniają uznanych przez UE poziomów bezpieczeństwa.

Globalny system unijnych sankcji za naruszenia praw człowieka - Rada Europejska wyraziła zadowolenie z przyjęcia przez Radę globalnego systemu sankcji UE za naruszenia praw człowieka.

Konkluzje ze Szczytu dostępne są tutaj.